Depreme karşı güvenli mekânlar için çelik yapılar şart

Türkiye’yi yasa boğan 6 Şubat’taki zelzelenin üzerinden dokuz ay geçti. Mevsim koşullarının zorlaşmaya başladığı şu günlerde, bölgedeki inşa çalışmaları sürüyor. Türk Yapısal Çelik Derneği İdare Şurası Lider Yardımcısı ve Consera Kurucusu Melih Şimşek, klâsik yapılara nazaran 7-8 kat daha sağlam olan ve 2-3 katı süratli tamamlanan çelik yapıların, sarsıntının yaralarını daha çabuk sarabileceğini vurguluyor. Derneğin araştırması da zelzele bölgesinde yüzde 2,4’lük hisseye sahip hiçbir çelik yapının yıkılmadığını gösteriyor. 

20.11.2023, İstanbul

Dünyada bilinen tüm zelzelelerde, çelik yapılar başkalarına nazaran çok daha az hasar almış. Türk Yapısal Çelik Derneği’nin, 6 Şubat’taki sarsıntıya yönelik araştırmaları da bunu doğruluyor. Lakin Türkiye’deki yapıların çok azı çelikten oluşuyor. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Daire Başkanlığı’nın Mart 2023 raporuna nazaran, zelzele bölgesindeki binaların yüzde 86,7’si, dairelerin ise yüzde 95,4’ü betonarme. Binaların yalnızca yüzde 2,4’ü çelik iken, yüzde 3,5’i yığma ve yüzde 3,6’sı prefabrik. Geriye kalan öbür kategorisinde ise ahşap, karma yahut tanımlanamayan taşıyıcı sistemler yer alıyor. Türk Yapısal Çelik Derneği’nin araştırması, bu yüzde 2,4’lük hisseye sahip çelik yapılardan rastgele birinin göçüp can kaybına sebep olmadığını gösteriyor. Örneğin, Hatay’ın merkezinde bulunan, modüler çelik yapı sistemiyle inşa edilen The Museum Hotel, hiçbir hasar almadan sarsıntısı atlattı. Ne yazık ki, Türkiye’de tüm çelik yapıların oranı betonarme binalara nazaran çok düşük, yalnızca yüzde 5. Bunun yüzde 4’ü de fabrika üzere endüstriyel yapılardan oluşuyor. 

Öte yandan çelik yapılar, klâsik yapılara nazaran iki kat daha süratli inşa edilebildikleri için, kışın başladığı şu günlerde olağan hayatlarına dönmeyi bekleyen depremzedelerin yaralarının daha süratli sarılmasını sağlamaları bakımından da değerli.  

Depreme karşı çelik direnci

Consera Kurucusu ve Türk Yapısal Çelik Derneği İdare Heyeti Lider Yardımcısı Melih Şimşek, 1999 Depremi’nden beri az yol alındığını hatırlatarak, “İstanbul’da 2000 öncesi konut sayısı 4 milyon 500 bindi, şu anda 6 milyon 384 bin. Bakanlık verisine nazaran, şimdiye kadar kentsel dönüşüm prosedürüyle yalnızca 695 bin konutun dönüşümü sağlandı yani 2000 öncesi yapıların yüzde 16’sı yeni yönetmeliklere nazaran inşa edildi. 2000 sonrası inşa edilen tüm yapıların sarsıntı dirençli olduğunu varsayarsak -ki değil-, hâlâ İstanbul’da 3 milyon 800 bin sarsıntı riski taşıyan konut var demektir. Bu sayılara iş yerleri, toplumsal yapılar dahil değil. Ülkenin en kıymetli kentinde durum bu. Ülkemizde 38 milyon 400 konut bulunuyor. Ne kadarının sarsıntı dirençli olduğunu hesap etmek dahi ümitsizlik yaratabileceği için elim, hesap makinesine gitmiyor. Hülasa, ülkemizin en değerli probleminde sınıfta kalmış durumdayız” diyor.

Yarım asırlık ve 2,5 milyon metrekarelik inşaat tecrübesiyle Consera, çelik yapıları tüm ülkeye yaymayı hedefliyor. Şimşek, çelik yapıların neden zelzeleye daha sağlam olduğunu ise, şu sözlerle açıklıyor: “Öncelikle zelzele, binaları yükleri nispetinde tesirler. Yapı toplam yükü ne kadar fazla ise, zelzele kuvveti de o kadar çok olacaktır. Bu sebeple sarsıntı neslindeki yapıların mümkün olduğunca hafif gereçlerle inşa edilmesi gerekir. Dünyada gelişmiş ve sarsıntı coğrafyasında bulunan ülkelerin tercih ettiği materyal, çeliktir. Çelik yapılar, klâsik -özellikle betonarme- yapılara nazaran, 7 ile 10 kat daha hafiftir ve bu oranda sarsıntı kuvvetine daha az maruz kalırlar. Ayrıyeten çelik taşıyıcılı yapılar, endüstriyel ortamda yüzde 100 kontrolle üretildiklerinden insan kusurlarına karşı çok daha fazla sağlamdır. Denetlenmeleri, çok daha kolay ve mümkündür. Zelzele esnasında yapıların salınım yapabilme, esneklik yetenekleri hasar almalarını önleyen öteki bir konudur. Çelik yapılar, tekrar klâsik yapılara nazaran çok daha esnektir.”

Depremin yaralarını iki katı süratle sarmak mümkün

Hafif ve modüler çelik yapıların endüstriyel ortamlarda üretilmeleri, münasebetiyle iklim şartlarından bağımsız 24 saat çalışabilme imkânı vermeleri; süratli yapılaşma için de en ülkü seçim olmalarını sağlıyor. Şimşek, bu sistemin zelzele sonrası yaraları onarmakta 2-3 kat daha süratli olduğunu vurgulayarak, “Deprem sonrasında halkın bir an evvel ömrüne geri dönebilmesini sağlayacak birinci aksiyon, hayat alanlarını çok süratli inşa etmek. Örneğin, Japonya 1995’te olan Kobe zelzelesinden sonra yaralarını yalnızca iki sene içinde sardı ve sonraki sarsıntılara karşı çok değerli kararlar aldı. Yüksek yapılar için sismik izolatörleri keşfetti, süratli yapılaşma için çelik sistemleri kullandı. Çelik yapı sistemlerinde taşıyıcı iskeletler; fabrikalarda, iklim şartlarından bağımsız, endüstriyel sistemlerle üretildiklerinden, klâsik metotlara nazaran 2-3 kat daha süratlidir. Bu, yapının tamamlanma müddetini tekrar klâsik yapılara nazaran en az yüzde 50 daha kısaltır. Ayrıyeten çelik sistemlerle üretilen modüler yapılarda bu sürat yüzde 100’e varan mühlet avantajları sağlar ki, ülkemizin mümkün sarsıntılara hazırlanabilmesi için süratli inşaat yapabilmek çok kıymetli. Bir kent 10 sene yerine beş senede eski haline gelebilir” diye konuşuyor.

1999 Depremi’nin öğrettikleri çeliğe yönlendirdi

1999 Depremi’nden sonra, “Daha inançlı yerler nasıl inşa edilebilir?” diye ağır araştırmalara, yurtdışı seyahatlere başlayan Şimşek, karşılığın çelik yapılar olduğunu anladığı o yıldan beri Türkiye inşaat sisteminde bu usulün yaygınlaşması için uğraşıyor. Bu maksatla 2001’de Türkiye’nin birinci ve en büyük üretimi yapan hafif çelik fabrikasını kuran Şimşek, bu süreci şöyle anlatıyor: 

“1999 Depremi’ne kadar yüklü klasik yapılar inşa eden bir aile şirketinin ikinci jenerasyonu olarak çalışıyordum. Bu müddette birkaç klasik çelik yapı inşa etme talihimiz oldu. Biri de 1997’de Adapazarı-Akyazı Organize Sanayi Bölgesi’ndeki dokuma boyama fabrikasıydı. 1999’da organize endüstride hiç hasar almayan ve üretimine devam eden tek fabrika, oydu. Bu sonuç hem mühendis hem inşaat firması olarak çelik yapı tercihinin bir zelzele ülkesinde ne demek olduğunun en net ispatıydı. Hasebiyle bu iş, şirketimizi baştan sona değiştirdi. O yıllarda klasik çelik yapılarla az da olsa projeler yapılıyordu fakat hafif çelik yapılar diye bir kategori yoktu. Bu ismi, şirket olarak biz koyduk. Amerika’dan know-how alarak hem ülkemizdeki birinci hafif çelik fabrikasını hem de mühendislik grubumuzu oluşturduk. Mühendislik takımımız, ülkemizdeki birinci hafif çelik binaları tasarladı, üretti ve uyguladı. Yönetmeliğin çıkmasına değerli katkılarda bulundu. Bugün ülkemizde sarsıntıya deva bir yapı kategorisini açmış bir firmanın mensubu olduğum için çok huzurluyum.”

Son üç yılda yüzde 30 büyüme

Türkiye’de zelzele problemine en tesirli tahlil olacak çelik yapıların geliştirilmesi, yaygınlaşması için çalışmayı bir vatandaşlık misyonu olarak gören Şimşek, “Bu yapı sistemine ülkemizin çok muhtaçlığı var. Şirket olarak ülkedeki kalıcı çelik ve modüler çelik yapı gereksiniminin karşılanması için çalışırken, bu yapıları dünyanın her yerine ihraç etmek için de gereken kapasite artışımızı yaparak üretmeye devam edeceğiz. Consera, çelik yapılar odağında bünyesinde mühendislik, üretim, uygulama ve gayrimenkul geliştirme guruplarını tıpkı anda istihdam etmiş tek şirkettir diyebiliriz. Bilhassa anahtar teslim yapı projelerindeki binlerce kullanıcı tecrübesi, çelik yapılara ilişkin en ülkü üretim ve üretim usullerini bize öğretti. Takımımız, dünyadaki tüm standartlara nazaran üretim ve proje yapabilecek bilgi ve tecrübeye sahip. Son üç yıldır yüzde 30 büyüdüğümüz düşünülürse, maksadımıza ulaşmak için emin adımlarla ilerlediğimiz net görülür” diyor.